مقاله دستاورد های بانکداری پایدار در ایران
در دهه های اخیر مفهوم جدیدی از توسعه به نام توسعه پایدار مطرح شده درتوسعه پایدارعلاوه بر توسعه اقتصادی به انسان ، جوامع انسانی و محیط زیست توجه گردیده است . در جوامع مدرن صنعت بانکداری به عنوان بخش جدایی ناپذیراقتصاد مطرح می باشد
در ایران نیز نقش بانک ها در توسعه پایدار بسیار زیاد بوده و"اهمیت این موضوع زمانی بیشتر مدنظر قرار خواهد گرفت که بررسی اطلاعات و داده های مربوط به منابع چهارگانه تامین مالی در سال‌های گذشته شامل نظام بانکی، بازار بورس، بودجه‌های عمرانی و سرمایه‌گذاری خارجی موید این مهم است که بانک‌ها بار اصلی تامین مالی بخش‌های اقتصاد را در سال‌های اخیر بر عهده داشته‌اند . (ابراهیمی و سیف ،1394 )
در این مقاله سعی در تبین و برسی دستاورد های بانکداری ایران (سامانه های مدیریت چک : صیاد و چکاوک ) در چهارچوب بانکدای پایدارمی نمائیم
دانلود جدیدترین مقالات با موضوع بانکداری
پارادایم پایداری و بانکداری پایدار
استفاده از روش های سنتی وقدیمی مبتنی بر کاغذ دارای تاثیرات منفی غیر مستقیمی مانند نیاز به مراجعه مشتریان به بانک ودر نتیجه افزایش حجم مسافرت های درون شهری و ایجاد ترافیک و افزایش گاز های گلخانه ای خواهد شد.
مدل بانکداری پایدار
حرکت به سمت بانکداری پایدار توسط تعداد زیادی از بانک ها اغاز شده است و مدلهای عملیاتی زیادی و یا برنامه های مختلفی ارائه شده است اما یکی از مهمترین مدل های اکادمیک ارائه شده توسط یاپ وبوکن در سه بعد تکنولوژی ،اجتماعی و سازمانی و هشت آرکی تایپ ارائه شده است که به صورت مختصر به آن اشاره می شود
بانکداری پایدار و مدیریت چک
جامعیت تعریف بانکداری پایدار اهداف چند گانه توسعه پایدار را شامل می گردد یک بانک پایدار باید پاسخ مناسب در خصوص عمکرد ها و فرایند های خود، در چهارچوب پایداری ارائه دهد . یکی از مهمترین فعالیت ها و فرایند ها در بانک ها ی ایران فرایندهای مربوط به چک می باشد " در ایران چک یکی از ابزارهای پرداخت بوده و با توجه به اینکه با صدور چک، امکان ایفای دین و تعهد در زمان حاضر و پرداخت در آینده وجود دارد، به مرور از این ویژگی در جهت تأمین مالی کوتاه‌مدت تولید و کسب‌وکار مشاغل عمدتاً خرد و متوسط توسط مردم استفاده شده به نحوی که در اصطلاح، عنوان می‌شد بازار سنتی و مبادلاتی کشور مبتنی بر چک است. چک‌های به تاریخ آینده در سیستم اقتصادی ایران مرسوم و قانونی بوده و نقش اعتباری به خود می‌گیرد. (بانک مرکزی).
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ضمن تأکید بر اهمیت نقش چک تصریح می‌دارد که بیش از 42 درصد حجم منابع مالی کشور از طریق چک جابه‌جا می‌شود به‌طوری‌که در سال 1396 چک‌های صادره 225 میلیون برگه به مبلغ 1480 میلیارد تومان است این نقش گسترده چک در اقتصاد ایران و عدم توجه به مقوله اعتبار سنجی منجر به افزایش چک‌های بی‌محل گردیده به نحوی که در سال 1396 حدود 17 میلیون و 200 هزار فقره چک برگشت‌خورده و چک برگشتی رتبه دوم ورودی پرونده‌های حقوقی و رتبه چهارم در تمامی پرونده‌های قضایی واردشده به قوه قضاییه را داشت همچنین در گزارش مذکور عنوان‌شده که چک بلامحل (برگشتی) از پنجمین موانع کسب‌وکار از نظر فعالان اقتصادی بوده است. افزایش پرونده‌های چک برگشتی در محاکم قضایی و جرم تلقی شدن صدور چک بی‌محل باعث افزایش زندانیان ناشی از چک برگشتی شده به‌طوری در سال 1396 75درصد زندانیان جرائم غیر عمد مرتبط با بدهکاران مالی ناشی از چک‌های برگشتی بوده و نسبت به سال ماقبل دارای رشد 25 درصدی شده بود این وضعیت نامطلوب در مورد زنان بدتر بوده است به نحوی که 90 درصد زندانیان زن به دلیل چک برگشتی در زندان بودند. مرکز پژوهش‌های مجلس پیشنهاداتی اصلاحی در محورهای چندگانه از اصلاح قوانین تا نظام بندی صدور چک، فعال شدن سامانه ثبت چک از نظر هویت و اعتبارسنجی را ارائه نمود و تا این اصلاحات منجر به بهبود فضای کسب‌وکار و کاهش پرونده‌های قضائی و زندانیان چک و کلاه‌برداران و سایر تبعات نامطلوب گردد.(مرکز پژو هش های مجلس)
صدور چک بلامحل جرمی اقتصادی است که هزینه هایی را بر اقتصاد کشور تحمیل می کند به رغم اهمیتی که چک در انجام و تسهیل مبادلات دارد ،عدم اعتبارچک های صادره توسط صادر کنندگان چک و رایج شدن چک بی محل (برگشتی) هزینه هایی را برجامه تحمیل می کند .کاهش امنیت فعالیت های اقتصادی ،افزایش ریسک فعالیت های اقتصادی تحمیل هزینه های دادرسی به افراد و بنگاه های اقتصادی از جمله هزینه های وجود چک بلا محل در جامعه است . (مداح و دیگران 1392)
دانلود جدیدترین مقالات با موضوع بانکداری
مدیریت چک توسط سامانه های چکاوک و صیاد
بانک مرکزی ایران دو سامانه بسیار مهم صیاد و چکاوک را در رابطه با چک طراحی و اجرا نمود که تأثیرات بسیار مهمی در رفع مشکلات و کاهش هزینه‌های اقتصادی اجتماعی و حتی زیست‌محیطی داشته است که در نهایت به توسعه پایدار کل کشور و به‌ویژه بانکداری پایدار کمک نموده است.
سامانه چکاوک
صدور بیش از 225 میلیون فقره چک در سال 1396 در اقتصاد ایران منجر به ایجاد حجم زیادی از مراجعات مردم و شرکت‌ها به بانک‌ها گردیده بود و فرایند وصول این حجم از چک عملکرد بانک‌ها را تحت تأثیر قرار داده و باعث ایجاد مشکلات و مسائل عدیده برای مردم و شرکت‌ها گردیده بود.این مشکلات مانند
1- کندی فرایند و زمان‌بر شدن وصول چک‌ها؛ به نحوی که این مدت در تهران حداقل 48 ساعت و در شهرستان‌ها بین 10 روز تا دو هفته و حتی گاهی هم بیشتر، زمان می‌بُرد.
2- افزایش تردد درون‌شهری غیرضروری که با مبانی توسعه پایدار و حفظ محیط‌زیست در تضاد و مغایرت بود.
3- افزایش مخاطرات ناشی از مفقودی چک‌ها یا حتی سرقت آن‌ها که ضرر و زیان ذی‌نفع و بانک را در پی داشت.
4- تحمیل هزینه‌های گزاف به شبکه بانکی. وجود 220 مرکز وابسته به اتاق پایاپای در سراسر کشور و چند هزار نفر نیروی انسانی، به دلیل فراهم نبودن بسترها و زیرساخت‌های لازم، به نیابت از بانک مرکزی عملیات تهاتر چک‌ها را به‌صورت سنتی و دستی و به شکلی بسیار ابتدایی انجام می‌دادند.
در جهت رفع مشکلات، شورای پول و اعتبار مقرر کرد، زیرساختی برای پردازش الکترونیکی چک‌ها و اسناد پرداخت بین‌بانکی و حذف گردش فیزیکی چک‌ها و اسناد پرداخت بین‌بانکی کاغذی با قابلیت‌های کنترل برخط وضعیت نقدینگی بانک‌ها و اتصال به سامانه تسویه بین‌بانکی ایجاد شود و متعاقب آن، فعالیت اتاق پایاپای اسناد بانکی در کشور هم خاتمه یابد.
سامانه مدیریت چک (چکاوک) سامانه‌ای است که به‌منظور مدیریت یکپارچه پذیرش و پردازش چک توسط بانک مرکزی طراحی و راه‌اندازی شده است. در این سامانه، علاوه بر انتقال تصاویر چک‌ها، اطلاعات مربوط به چک‌های وصولی، برگشتی و عودتی در یک بانک اطلاعاتی ذخیره و پردازش و عملیات تسویه بین‌بانکی نتیجه پردازش چک‌ها در آن با سرعت و دقت بیشتری نسبت به گذشته انجام می‌شود
در این سامانه ابتدا چک توسط مشتری به بانک واگذار شده و تصویر متن و ظهر چک و اطلاعات مربوطه در سامانه وارد می‌شود. پس از دریافت اطلاعات و مرتب‌سازی داده‌ها بر اساس بانک بدهکار و ارسال تصویر و داده‌ی چک به بانک صادرکننده توسط سامانه، بررسی سیستمی صورت می‌گیرد تا از صحت امضاء، مسدود نبودن حساب، کفایت موجودی آن و ... توسط بانک صادرکننده اطمینان حاصل شود. آنگاه توسط بانک صادرکننده، تعیین وضعیت چک در سامانه (قبولی، برگشتی، عودتی) ثبت می‌شود.
در گام بعدی، نگهداری وضعیت چک‌ها به ویژه در مورد چک‌های برگشتی به‌منظور صدور گواهی عدم پرداخت در سامانه‌ی چکاوک و نیز تسویه‌ی بین‌بانکی نتیجه‌ی عملیات روزانه توسط بانک مرکزی به‌صورت کاملاً ماشینی و سیستمی انجام می‌شود.
سامانه صیاد: صدور یکپارچه الکترونیکی دسته‌چک
بانک مرکزی ایران بر اساس مصوبات شورای پول و اعتبار و ستاد هماهنگی مبارزه با مفاسد اقتصادی، طرح صدور یکپارچه الکترونیکی دسته‌چک که به‌اختصار «صیاد» نامیده می‌شود را اجرا نموده است این سامانه به‌منظور اعتبارسنجی یکپارچه، کنترل دقیق صلاحیت متقاضی دسته‌چک پیش از صدور و استعلام وضعیت عملکرد صادرکننده چک توسط گیرنده آن ایجاد گردیده و در دو بعد شکلی و فرایندی انجام گرفته است در بعد شکلی به یکسان‌سازی و استانداردسازی و افزایش امنیت ظاهر چک در تمامی بانک‌ها پرداخته‌شده و در بعد فرایندی با متمرکز کردن اجازه صدور دسته‌چک و یکسان‌سازی اعتبار سنجی متقاضیان دسته‌چک و ایجاد سامانه‌ها و انباره اطلاعات پرداخته‌شده است.
اهداف اجرای این طرح را به‌صورت خلاصه می‌توان این-گونه بیان کرد
1- ارتقای ضرایب امنیتی و اعتباربخشی به برگه‌ی چک از طریق طراحی امنیتی و استفاده از مرکب و کاغذ امنیتی هم‌زمان با بهره‌مندی از ماشین‌آلات و نرم‌افزارهای پیشرفته و مطابق با استانداردهای روز دنیا
2- استانداردسازی جانمایی موارد نوشتاری، طرح ظاهری، محتوا و ابعاد چک و به‌تبع آن کاهش عملیات تصدی‌گری و مدت‌زمان ورود اطلاعات در فرم‌های واگذاری چک در سامانه‌ی چکاوک و افزایش دقت انجام کار در امور واگذاری چک‌ها به دلیل فراهم شدن امکان فراخوانی اطلاعات ثابت و از پیش درج‌شده‌ی مشتری توسط متصدی شعبه در زمان تکمیل فرم واگذاری چک از بارکد دوبعدی در نظر گرفته‌شده در متن چک
3- بررسی صلاحیت دارنده‌ی دسته‌چک از طریق اصلاح فرآیند صدور دسته‌چک و سامان‌دهی به وضعیت اعطای دسته‌چک و اعتبارسنجی متقاضیان با استفاده از سامانه‌های اعتبارسنجی موجود در بانک مرکزی.
4- ایجاد شفافیت اطلاعاتی و جلوگیری از سوءاستفاده‌های ناشی از تبانی شعب به‌منظور اختصاص دسته‌چک به متقاضیان فاقد صلاحیت
مرحله یک: ایجاد هویت ملی برای چک
قبل از اجرایی سامانه صیاد، چک‌های مورداستفاده در شبکه بانکی ایران متکثر بوده و در طرح‌ها، رنگ‌ها و اندازه‌های مختلفی توسط مشتریان بانک‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته است این فقدان وحدت رویه منجر به ایراداتی در سطح امنیت چک‌ها، امکان جعل و ایجاد ایرادات در فرآیند‌های تبادلی، پردازش چک‌ها گردیده بود در سامانه صیاد به چک به‌عنوان یک اوراق بهادار هویتی همچون اسکناس داده و علاوه بر یکسان‌سازی طرح ظاهری چک‌ها، به برگه‌های چک صیاد ویژگی‌های امنیتی نیز افزوده شد
مرحله دوم: ایجاد سامانه استعلام
در سامانه صیاد به‌منظور ایجاد شفافیت حداکثری در کارکرد حساب‌جاری اشخاص، با اختصاص "شماره‌ی شناسه‌ی استعلام" مرتبط به سریال هر برگ از دسته‌چک متقاضی و ثبت و به‌روزرسانی برخط اطلاعات مربوط به چک برگشتی؛ گیرندگان چک می‌توانند با استعلام این شناسه از سامانه‌ی استعلامات بانک مرکزی، به‌صورت آنلاین و یا سامانه پیامکی، اطلاعاتی در خصوص صحت نام صاحب حساب و سابقه‌ی چک برگشتی وی را دریافت و نسبت به پذیرش و یا عدم پذیرش آن تصمیم‌گیری کنند.
مرحله سوم: تمرکز اجازه صدور دسته‌چک
مهمترین بعد اجرای طرح در قسمت فرایندی بوده که با متمرکز کردن اعتبار سنجی صاحبان دسته‌چک روی داده است با صدور متمرکز دسته‌چک صرفاً از طریق سامانه‌ی صیاد بانک مرکزی و دریافت اطلاعات از سامانه‌های چکاوک و چک برگشتی و اطلاعات موجود از چک‌های مفقودی ابطال‌شده از شبکه‌ی بانکی و ایجاد انبار داده در سامانه‌ی استعلامات؛ وضعیت مربوط به کلیه برگه‌های چک صادر شده در شبکه بانکی جمع‌آوری گردیده و با اختصاص "شماره‌ی شناسه‌ی استعلام" از پیش درج شده از سوی بانک مرکزی، اطلاعات مفید؛ متقن و بدون دخالت صادرکننده در بانک اطلاعاتی تعبیه و ذینفعان از آخرین وضعیت اعتباری صادرکننده مطلع شده و این اعتبار سنجی باعث کاهش مخاطره پذیرش چک توسط ذینفعان گردیده و با افزایش مسئولیت صادرکنندگان چک اصلاح رفتاری ایجاد گردید .با توجه به پیش‌بینی برخی محرومیت‌ها از خدمات بانکی و اطلاع‌رسانی به گیرندگان برگه چک که منجر به ایجاد ریسک شهرت برای افراد بدحساب می‌شود، ایفای تعهدات مربوط به چک توسط صادرکننده آن از اولویت بالاتری برخوردار شده است
سامانه صیاد در پایان شهریور 1396 اجرای گردید در ابتدای اجرای طرح یعنی شهریور 1396 از تعداد 9.1 میلیون چک ارائه‌شده به بانک‌ها تعداد 7.7 چک‌ها وصول و تعداد 1.4 میلیون چک برگشت شده بود که احتمال وصول چک‌ها به 84 درصد می‌رسید پس از دو سال که از اجرای طرح گذشت در ماه مشابه شروع طرح یعنی شهریور سال 1398 از تعداد 7.5 میلیون فقره چک ارائه‌شده به بانک‌ها تعداد 6.8 میلیون چک وصول و کمتر از هفت‌صد هزار چک برگشت شده بود که احتمال وصول چک‌ها به 90 درصد رسید .کاهش پنجاه درصدی در تعداد چک های برگه شده در مدت کمتر از دو سال دستاورد قابل توجه و مهمی ار زیابی می گردد
ادعای کاهش چک های بلامحل مورد آزمون های آماری قرار گرفته است .جهت بررسی این فرضیه از آزمون t زوجی استفاده شده است. پیش‌فرض این آزمون شامل نرمال بودن توزیع نمره‌ها است.
دانلود جدیدترین مقالات با موضوع بانکداری
اولین پیش‌فرض این آزمون پیروی متغیرها از توزیع نرمال است. با توجه به ضرایب چولگی و کشیدگی این پیش فرض برای تمام متغیرها رعایت شده است. نتایج جدول 1 نشان می‌دهد میان تعداد چک های برگشتی، مبلغ وصولی، مبلغ مبادله ای و تعداد مبادله ای در سال 98 نسبت به سال 96 تفاوت معنی‌داری وجود دارد (05/0>p-مقدار). این تفاوت در میان مبلغ برگشتی و تعداد وصولی از لحاظ آماری معنادار نشده است (05/0<p-مقدار).
نتیجه گیری
تاثیرات سامانه چکاوک را در چهار چوب بانکداری پایدارمی توان برسی نمود.نقش سامانه چکاوک در کاهش سفر های درون شهری و کاهش مصرف کاغذ کاهش هزینه های مرتبط و کاهش آلاینده ها به وضوح مشاهده می شود . طی شش ماه ابتدای سال 1398 در سامانه «چکاوک» تعداد 47 میلیون چک مبادله شده است این حجم از مبادلات باعث کاهش سفرهای درون‌شهری و کمک به کاهش آلایندگی‌های زیست‌محیطی شده و از سوی دیگر با توجه به حذف 220 مورد اتاق پایاپای درنتیجه هزینه‌های پرسنلی و اداری کاهش‌یافته است.حذف بیش از دویست اتاق پایاپای منجر به کاهش انژی جهت موارد سرمایشی و گرمایش و روشنایی این ساختمان ها گردیده که به طور واضحی نشان دهنده کاهش ردپای کربن می باشد
سامانه چکاوک در مدل بانکداری پایدار ارائه شده در مدل یاپ و بوکن قابل تحلیل بوده ، که در بعد تکنولوژی دو مولفه اصلی حداکثر کارایی انرژی و مواد و جایگزینی با فرایندهای دیجیتال را پوشش می دهد. این سامانه نیاز به نیروی انسانی، سفرهای زائد درون و برون‌شهری برای نقل‌وانتقال چک، آثار مخرب زیست‌محیطی، معضل مفقودی چک یا سرقت آن‌ها در خارج از شعب نیز به‌طور کامل رفع شد
راه‌اندازی این سامانه منجر به حذف گردش فیزیکی چک‌ها در بین شعب و واحد‌های بانکی شده و به‌تبع آن مدت‌زمان تسویه بین‌بانکی کاهش داده‌شده و اعمال نظارت متمرکز توسط بانک مرکزی و بانک‌های تجاری بر جریان گردش وجوه و اعمال کنترل‌های قانونی و مقرراتی را فراهم نموده است.
سایر دستاور دهای عملیاتی شدن سامانه مذکور که در بهروری بیشتر بانک و در نتیجه به پایدار شدن بانک در ابعاد مختلف منجر می شود عبارتند از
1- شفاف‌سازی و امکان نظارت متمرکز بر نحوه و حجم تبادل چک‌های اشخاص
2- امکان رهگیری لحظه‌ای وضعیت چک‌ها
3- انجام فرایند، صرفاً در یک روز کاری و ظرف کمتر از 24 ساعت
4- حذف عملیات حمل‌ونقل چک به‌صورت فیزیکی و یا انتقال اطلاعات مربوطه به روش‌های نامتعارف و غیراستاندارد
5- حذف روش پردازش دستی و کاهش هزینه‌های پردازش چک‌ها
6- کارکرد سامانه در محیط امن و در نظر گرفتن سازوکار لازم برای مقابله با شرایط بحرانی
سامانه صیاد نیز در چهارچوب بانکداری پایدار به خصوص تاثیرات اجتماعی و دربعد اجتماعی مدل یاپ وبوکن و ارکی تایپ کفایت می توان مورد برسی قرار داد. همانطور که در برسی نقش های بانک ها اشاره شد یکی از مهمترین نقش های بانک ارزیابی ریسک و ایجاد اطمینان در تبادلات مالی می باشد .
اهمیت مولفه کفایت در بانکداری پایدار در مورد چک و حساب های جاری قابل برسی است .از انجا که منابع حساب های قرض الحسنه جاری ارزان قیمت بوده بانک ها سعی در افتتاح این نوع از حساب ها نموده و به تشویق کارکنان در این زمینه پرداخته و در بعضی از موارد منجر به ارائه بیش از اندازه و دارای ریسک بسیار زیاد خدمات یاد شده می گردد و این موضوع منجر به تبعات بعضا نامطلوبی گردیده است.توجه به مولفه کفایت دربانکداری پایدار کنترل میزان افتتاح حساب جاری و اعطائی دسته چک به صورت سیستمی منجر به کاهش چک های بلامحل (برگشتی ) شده است که در کاهش ناهنجاری های اجتماعی و کاهش هزینه های مربوطه تاثیر بسیار زیادی داشته است . کاهش چک های بلا محل به طور مستقیم بر کاهش تعداد پرونده های قضای در محاکم اثر گذاشته و منجر به کاهش زندانیان ناشی از چک گردیده است از سوی دیگر کاهش تعداد چک های بلامحل باعث افزایش اعتماد در مبادلات اقتصادی و کاهش ریسک های عملیاتی فعالان اقتصادی شده است و این در حالی است که مبالغ جابجا شده توسط چک ها افزایش یافته است.
از دیگر دستاورد های سامانه صیاد می توان به امکان درخواست دسته‌چک از طریق آنلاین و بدون مراجعه به شعبه اشاره نمود که خود منجر به کاهش رفت آمد فیزیکی ودرنتیجه کاهش تبعات زیست محیطی و حذف کربن می گردد لازم به ذکر است صیاد هیچ‌گونه تغییری در قوانین و مقررات مربوط به چک ایجاد نکرده و فقط در بعد فرآیندی و فنی از طریق اصلاح رویه‌ها را اصلاحات انجام پذیرفته است.با راه‌اندازی سرویس استعلام چک میزان تراکنش‌های شش‌ماهه اول سال 1398 به عدد 53.7 میلیون رسید که این تعداد از تراکنش استعلام چک نشان از استقبال جامعه از خدمات ارائه‌شده دارد.
